Słowniczek

ACE (additional cask enhancement)
Proces dodatkowego dojrzewania whisky, po zakończeniu dojrzewania zasadniczego, w beczkach po innych trunkach. Inne określenie na wood finishing, stosowane w Bruichladdich, gdzie uznano, że słowo „finishing” niesie ze sobą niekorzystne konotacje.

alembik
Miedziane naczynie, najczęściej w kształcie gruszki, w którym odbywa się proces destylacji – znajdujący się wewnątrz roztwór alkoholu zostaje podgrzany do temperatury parowania alkoholu, po czym opary alkoholu zostają odprowadzone i skroplone.

American standard barrel / ASB
Standardowa amerykańska beczka, wykonana z amerykańskiego dębu, o pojemności ok. 200 litrów.

barrique
Beczka dębowa stosowana najczęściej do przechowywania wina, wykorzystywana również do dojrzewania whisky. Pojemność ok. 225 litrów.

blended malt whisky
Stosunkowo nowe, jednak najbardziej precyzyjne i zalecane przez Scotch Whisky Association określenie whisky słodowej mieszanej – whisky stanowiącej mieszankę whisky słodowych pochodzących z różnych destylarni, bez udziału whisky zbożowej.

blended whisky
Whisky mieszana, trunek składający się z whisky zbożowej i whisky słodowej. Pochodzenie poszczególnych składników mieszanki, ich wiek, jak i proporcje whisky zbożowej i słodowej są różne dla każdej blended whisky.

Braemar (barley)
Jedna z odmian jęczmienia, powszechnie stosowana do produkcji whisky.

butt
Beczka dębowa stosowana najczęściej do przechowywania sherry, wykorzystywana również do dojrzewania whisky. Jeden z bardziej pożądanych i cennych rodzajów beczek. Pojemność ok. 500 litrów.

cask strength
Dosłownie moc beczki. Zawartość alkoholu w sposób naturalny osiągnięta w beczce z dojrzewającą whisky w chwili butelkowania whisky. Cask strengh to oznaczenie wskazujące, że whisky nie została rozcieńczona przed butelkowaniem i zawartość butelki ma taką moc, jaką miała w beczce przed butelkowaniem. Zwykle są to wartości powyżej 50% vol., a zdarza się że i powyżej 60%, w zależności od wieku whisky, mocy z jaką destylat trafił do beczek i szeregu innych czynników. Moc cask strength najczęściej ma przypadkową, nierówną wartość, podawaną na etykiecie z dokładnością do pierwszego miejsca po przecinku. Wiele whisky pochodzących od niezależnych dystrybutorów butelkowanych jest w postaci cask strength.

Concerto (barley)
Jedna z odmian jęczmienia, powszechnie stosowana do produkcji whisky.

destylarnia
Zakład produkujący whisky. W Szkocji funkcjonuje ponad sto destylarni whisky słodowej i 7 destylarni whisky zbożowej. Nazywana również gorzelnią.

dunnage warehouse
Tradycyjny, niski, kamienny magazyn do przechowywania whisky z klepiskiem. Whisky przechowywana jest w takich magazynach w maksymalnie trzech warstwach. Odznacza się stosunkowo niewielkimi wahaniami temperatury i wilgotności powietrza.

feints
Inaczej pogony, często w szkockich destylarniach określane mianem „tails”. Ostatnia frakcja destylacji whisky, w której zawartość alkoholu spada, a wzrasta zawartość niepożądanych związków. Zostaje zebrana i poddana ponownej destylacji wraz z następną partią low wines.

foreshots
Przedgony, w szkockich destylarniach zwane często „heads”. Zawierają szereg niepożądanych, a wręcz szkodliwych związków, w tym m.in. alkohol metylowy.

Golden Promise
Jedna z tradycyjnie stosowanych do produkcji whisky odmian jęczmienia. Obecnie używana rzadko ze względu na małą wydajność, choć ceniona jeśli chodzi o jakość wytwarzanego z niej słodu.

hogshead
Tradycyjna beczka dębowa o pojemności ok. 250 litrów. Najczęściej stosowana w Stanach Zjednoczonych do dojrzewania burbona, jednak stosowana również w Europie. Określenie hogshead odnosi się przede wszystkim do pojemności, nie do pochodzenia beczki.

kadź fermentacyjna / płuczka fermentacyjna
Ang. washback. Zbiornik, w którym do otrzymanej w procesie zacierania brzeczki dodaje się drożdże, w wyniku czego następuje proces fermentacji i w procesie produkcyjnym whisky po raz pierwszy pojawia się alkohol. Kadzie fermentacyjne tradycyjnie wykonywane były z drewna (daglezja lub modrzew), obecnie coraz częściej spotyka się kadzie ze stali nierdzewnej.

kadź zacierna
Ang. mash tun. Zbiornik, w którym następuje zacieranie słodu jęczmiennego, czyli wypłukiwanie cukrów powstałych w wyniku słodowania jęczmienia za pomocą gorącej wody.

kiln
Suszarnia słodu. Rodzaj budynku zwieńczonego dachem w kształcie pagody, będącym jednocześnie kominem suszarni. W dolnej jej części znajduje się piec, w którym palić można torfem, a nad nim znajduje się stalowa podłoga ze szczelinami, przez które dym torfowy – lub tylko gorące powietrze w przypadku suszenia bez udziału torfu – dostaje się do tej części, w której na tej podłodze rozsypano mokry słód.

kupażowanie
Zestawianie, mieszanie ze sobą wielu różnych whisky w celu stworzenia whisky mieszanej. Kupażowane są zarówno blended whiskies (destylaty słodowe i zbożowe), blended malt whiskies (destylaty słodowe z kilku różnych destylarni), a także single malt whiskies (destylaty z różnych odpędów lub/i roczników, pochodzące z tej samej destylarni).

Lomond still
Rodzaj alembiku, opracowany w 1955 roku, w którego szyjce zainstalowano ruchome płytki miedziane. Płytki te mogą być ustawiane pod różnymi kątami, oraz niezależnie chłodzone, przez co mogą wpływać na procesy zachodzące wewnątrz alembiku, w tym przede wszystkim na wielkość refluksu, a tym samym na charakter destylatu. Instalowane były w destylarniach Loch Lomond, Glenburgie, Miltonduff, Inverleven i Scapa. Obecnie funkcjonują tylko w Loch Lomond i Scapa, choć w tej ostatniej po usunięciu owych kluczowych płytek. W Bruichladdich wykorzystywany jest alembik typu Lomond pochodzący z nieistniejącej Inverleven, jednak używany jest on tu do destylacji ginu.

low wines
Roztwór alkoholu o mocy ok. 20-24%, będący produktem pierwszej destylacji w szkockich wytwórniach whisky słodowej. Low wines powstają w wyniku destylacji w alembikach wash still i poddane zostają drugiej destylacji w alembikach spirit still, gdzie moc roztworu podniesiona zostaje do ok. 70% oraz rozdzielone zostają poszczególne frakcje.

malt
Dosłownie słód. W odniesieniu do whisky i procesu jej produkcji może oznaczać dokładnie to – słód jęczmienny, czyli poddane procesowi słodowania ziarna jęczmienia, w których w procesie kiełkowania skrobia została zamieniona na rozpuszczalne w wodzie cukry proste. Określenie to może również być stosowane w odniesieniu do whisky słodowej.

malting drum
Rodzaj pojemnika o okrągłym przekroju, bębna, w którym słodowaniu poddaje się ziarno jęczmienia. Stosowane obecnie przez wielkie słodownie wytwarzające słód jęczmienny na skalę przemysłową, np. w Port Ellen czy Glen Ord.

malting floor
Tradycyjny sposób wytwarzania słodu. Podłoga o dużej powierzchni, na której rozsypuje się warstwę mokrych ziaren jęczmienia i pozwala na kiełkowanie. Jęczmień musi być regularnie przerzucany by zwiększyć jego wietrzenie, zapobiec splątaniu się kiełków i powstaniu zbyt wysokiej temperatury. Obecnie stosowane tylko w kilku destylarniach, np. w Laphroaig, Highland Park czy Kilchoman.

mash tun
Kadź zacierna. Zbiornik, w którym następuje zacieranie słodu jęczmiennego, czyli wypłukiwanie cukrów powstałych w wyniku słodowania jęczmienia za pomocą gorącej wody.

Optic
Jedna z odmian jęczmienia, powszechnie stosowana do produkcji whisky.

Oxbridge (barley)
Jedna z odmian jęczmienia, powszechnie stosowana do produkcji whisky.

Pattison Crash
Kryzys w szkockim przemyśle gorzelniczym końca XIX wieku, wywołany bankructwem firmy Pattisons Ltd. z 1898 roku. Kryzys zakończył okres prosperity spowodowany zniszczeniami we francuskich winnicach wywołanymi przez atak filoksery i spadek produkcji koniaku i brandy. Wraz z upadkiem firmy braci Pattisonów zbankrutował szereg firm gorzelniczych bezpośrednio z nią współpracujących, ale też stanowił on katalizator kryzysu spowodowanego nadprodukcją i nadmiernymi inwestycjami w szkockim przemyśle gorzelniczym.

peat
Po angielsku torf. Rodzaj kopaliny powstającej z obumarłych elementów roślinnych. Wydobywany i suszony w celach opałowych, w tym do suszenia słodu jęczmiennego, któremu nadaje charakterystyczny, dymny aromat. Powszechnie spotykany w szkockich Highlands i stosowany również jako materiał opałowy do ogrzewania pomieszczeń.

pipe (beczka)
Beczka dębowa stosowana najczęściej do przechowywania porto, stosowana chętnie do dodatkowego dojrzewania whisky (patrz wood finishing). Pojemność ok. 480 litrów, nieco mniejsza niż butt.

Propino (barley)
Jedna z odmian jęczmienia, powszechnie stosowana do produkcji whisky.

pure malt whisky
Nieprecyzyjne określenie stosowane niegdyś w odniesieniu do whisky single malt (zanim utarło się nazywać ją właśnie single malt). Figurowało niegdyś m.in. na etykietach Glenfiddich. Później stosowane było  w odniesieniu do whisky słodowej mieszanej, mieszanki whisky słodowych, pochodzących z kilku destylarni. Stosowane m.in. w latach 2002-04 do określenia słodowej whisky mieszanej Cardhu.

quarter cask
Rodzaj dębowej beczki wykorzystywanej w przemyśle gorzelniczym do dojrzewania whisky. Jej pojemność to 100-125 litrów, choć spotyka się również mniejsze. Stosunkowo niewielka pojemność quarter casks pozwala na większy kontakt whisky z drewnem, co ma przyspieszyć procesy zachodzące na styku drewno-destylat, a w efekcie przyspieszyć dojrzewanie whisky. Stosowane m.in. w destylarni Laphroaig.

Saladin box
Rodzaj dużego, stalowego zbiornika, w którym przeprowadza się słodowanie jęczmienia, jednak w odróżnieniu od podłogi do słodowania, warstwa jęczmienia jest zdecydowanie grubsza, a przerzucanie kiełkującego ziarna odbywa się za pomocą przesuwanych wzdłuż zbiornika stalowych ślimaków.

single blended whisky
Whisky mieszana, słodowa i zbożowa, wytwarzana w jednej destylarni. Bardzo rzadki gatunek, gdyż tylko garstka destylarni w historii whisky szkockiej miała możliwość produkcji obu rodzajów whisky pod jednym dachem. Należała do nich np. Ben Nevis. Obecnie jedynie Loch Lomond mogłaby produkować single blended whisky.

single cask
Określenie whisky oznaczające, że zawartość butelki pochodzi tylko i wyłącznie z jednej beczki. Edycje whisky single cask z definicji są edycjami limitowanymi, gdzie liczba butelek zależy od wielkości beczki i okresu dojrzewania. W przypadku naprawdę starych whisky bywa, że edycja taka ograniczona jest do mniej niż 100 butelek.

single malt whisky
Whisky wytworzona na bazie słodu jęczmiennego i zestawiona z produktów tylko i wyłącznie jednej destylarni. W praktyce najczęściej nosi ona taką samą nazwę, jak destylarnia, w której powstała. Może składać się z destylatów pochodzących z różnych partii, różnych beczek, różnych roczników.

słodownia
Zakład wytwarzający słód jęczmienny. Niegdyś stanowiły część każdej destylarni, z czasem albo zostały one zamknięte, albo wyspecjalizowały się i usamodzielniły. Produkują słód na skalę przemysłową i zaopatrują wiele destylarni. Przykładami słodowni wyrosłych z destylarni są Port Ellen i Glen Ord.

stacked warehouse
Rodzaj magazynu służącego do dojrzewania whisky, w którym beczki ułożone są wielowarstwowo, wręcz piętrowo.

torf
Rodzaj kopaliny powstającej z obumarłych elementów roślinnych. Kopany i suszony w celach opałowych, w tym do suszenia słodu jęczmiennego, któremu nadaje charakterystyczny dymny aromat. Powszechnie spotykany w szkockich Highlands i stosowany również jako materiał opałowy do ogrzewania pomieszczeń.

vatted whisky
Inne, rzadko stosowane, określenie na whisky mieszaną, najczęściej w odniesieniu to słodowej whisky mieszanej, w formie vatted malt whisky lub po prostu vatted malt.

washback
Inaczej kadź fermentacyjna, płuczka fermentacyjna. Zbiornik, w którym do otrzymanej w procesie zacierania brzeczki dodaje się drożdże, w wyniku czego następuje proces fermentacji i w procesie produkcyjnym whisky po raz pierwszy pojawia się alkohol. Kadzie fermentacyjne tradycyjnie wykonywane były z drewna (daglezja lub modrzew), obecnie coraz częściej spotyka się kadzie ze stali nierdzewnej.

whisky słodowa (malt whisky)
Whisky wytworzona w całości na bazie ze słodowanego jęczmienia. Określenie „whisky słodowa” najczęściej stosowane jest w odniesieniu do single malt whisky, czyli trunku pochodzącego z jednej destylarni, jednak może ono odnosić się do dowolnej whisky mieszanej, w skład której wchodzą tylko i wyłącznie destylaty wytworzone na bazie słodu jęczmiennego, np. blended malt whisky.

wood finishing
Proces dodatkowego dojrzewania whisky, po zakończeniu dojrzewania zasadniczego, w beczkach po innych trunkach. Powszechnie stosowane są w tym celu beczki po sherry, porto, maderze, rumie, wszelkiego rodzaju winach, a zdarza się, że korzysta się z beczek po szkockiej whisky, np. tej z Islay.

worm tub
Rodzaj tradycyjnego skraplacza stosowanego podczas destylacji whisky. Wykonany z miedzianej rury skręconej w spiralę i zanurzonej w ogromnych kadziach drewnianych, najczęściej umieszczonych na zewnątrz budynku, w których znajdują się alembiki. Stosowane do dziś m.in. w Dalwhinnie, Edradour czy Mortlach.